Spotkanie autorskie z Olgą Tokarczuk w Dreźnie – dialog o pamięci, literaturze i tożsamości
W niedzielę, 30 marca 2025 roku, w Muzeum Miejskim w Dreźnie odbyło się spotkanie z laureatką Literackiej Nagrody Nobla – Olgą Tokarczuk.
Wydarzenie zostało zainicjowane przez Biuro Saksonii we Wrocławiu i Muzeum Kraszewskiego w Dreźnie.
Noblistka przybyła do stolicy Saksonii z Paryża, gdzie kilka dni wcześniej odebrała tytuł doktora honoris causa Sorbony. Olga Tokarczuk jest pierwszą polską pisarką, wyróżnioną przez prestiżową paryską uczelnię.
Obecność jednej z najważniejszych współczesnych europejskich autorek było wydarzeniem o szczególnym znaczeniu dla życia kulturalnego Drezna. Spotkanie z Olgą Tokarczuk nie tylko umożliwiło niemieckiej publiczności bliższe poznanie jej twórczości, ale również stało się okazją do głębokiej refleksji nad wspólną pamięcią oraz wartościami, które łączą Polskę i Niemcy.
Spotkanie otworzył dr Gisbert Porstmann, dyrektor Muzeów Miejskich Miasta Drezna.
W imieniu Michaela Kretschmera, Premiera Kraju Związkowego Saksonii, noblistkę powitał dr David Michel, dyrektor referatu ds. Europy i współpracy międzynarodowej. W swoim przemówieniu odniósł się do trwającej prezydencji Polski w Radzie Unii Europejskiej i postrzeganiu aktualnej sytuacji w Europie z perspektywy państw członkowskich Europy Środkowo-Wschodniej. Wskazał także na znaczenie transgranicznej współpracy regionalnej dla budowania spójności europejskiej, a także rolę Saksonii w pogłębianiu dobrych relacji z polskimi regionami partnerskimi. Przypomniał o licznych projektach realizowanych we współpracy z Województwem Dolnośląskim, w tym o wieloletnim zaangażowaniu Kraju Związkowego Saksonii w organizację Festiwalu Literackiego Góry Literatury, powołanego do życia przez Olgę Tokarczuk.
Wieczór poprowadził literaturoznawca i wybitny tłumacz, Lothar Quinkenstein. W centrum wydarzenia znalazły się dwa dzieła Olgi Tokarczuk: „Empuzjon” oraz „E.E.”, których niemieckie wydania ukazały się odpowiednio w 2023 i 2024 roku. Wybór tych powieści nie był przypadkowy – obie poruszają tematykę tożsamości, przemian kulturowych oraz duchowego dziedzictwa Europy Środkowej. Ich zestawienie pozwoliło na wgląd w złożoność literackiego świata autorki.
Pierwsza część rozmowy poświęcona była powieści „Empuzjon”, wydanej rok po otrzymaniu Literackiej Nagrody Nobla. Akcja książki o podtytule „Horror przyrodoleczniczy” osadzona jest w jednym z najsłynniejszych uzdrowisk ówczesnej Europy, Görbersdorfie (dzisiejsze Sokołowsko na Dolnym Śląsku). Autorka w spektakularny sposób buduje w powieści atmosferę tajemniczości, a niekiedy grozy, rozsiewa wskazówki zdradzające jej światopogląd. Przecinają się tutaj kwestie płci, podmiotowości kobiet, ale i eksplikacja męskości, fascynacja ciałem, ekologia, wreszcie bardziej ulotne postrzeganie rzeczywistości czy wymiar czasu.
Tokarczuk określa „Empuzjon” jako literacką odpowiedź na „Czarodziejską górę” Thomasa Manna, jej fascynacja twórczością niemieckiego pisarza sięga młodości. Dziś – jako dojrzała pisarka – podejmuje krytyczny dialog ze światopoglądem Manna. Szczególną uwagę poświęca postaciom kobietom, które w twórczości Manna często sprowadzane są do podrzędnych, drugoplanowych ról: matek, kochanek czy służących, rzadko przedstawiane są jako autonomiczne jednostki. Parafrazując teksty filozofów, uczonych, literatów, Tokarczuk wyraża nie tylko stanowczy sprzeciw wobec tych poglądów, lecz także demaskuje ich powszechność zarówno dawniej, jak i dziś. Fragmenty powieści, parafrazy mizoginistycznych wypowiedzi m.in.: Platona, Aureliusza Augustyna, Szekspira, Nietzschego czy Karola Darwina, usłyszeliśmy w porywającej interpretacji Uwego Behnischa.
Druga część wieczoru poświęcona była powieści „E.E.” – wcześniejszym dziele Tokarczuk z lat 90. Autorka wyjaśniła, że przy jego tworzeniu inspirowała się pracą doktorską Carla Gustava Junga. Akcja książki toczy się we Wrocławiu w okresie międzywojennym i opowiada historię dziewczyny, która w tajemniczy sposób zyskuje zdolności mediumiczne. Oprócz mistycznego doświadczenia bohaterki, powieść stanowi literacki obraz duchowego klimatu przedwojennego Wrocławia.
Szczególnie fascynujące – jak przyznała Tokarczuk – było dla niej zjawisko przyswajania przez polskich osadników po II wojnie światowej niemieckiego dziedzictwa kulturowego dzisiejszego zachodniego terytorium Polski, które z czasem stawało się częścią ich własnej historii. Zdaniem autorki, życie bez kulturowych korzeni jest trudne do wyobrażenia – nawet jeśli pochodzą one z obcej przeszłości.
Publiczność z wielkim zainteresowaniem śledziła rozmowę z noblistką. Z literackiego wieczoru wyłoniła się głęboka refleksja nad historią, kulturą pamięci i wartością dialogu międzykulturowego we współczesnej Europie. Wydarzenie pokazało, że literatura to nie tylko artystyczny wyraz, lecz także narzędzie – do budowania mostów między ludźmi, czasami i kulturami.
Wydarzenie zgromadziło ponad 200-osobową publiczność, wśród której obecni byli m.in. wysocy rangą przedstawiciele Kraju Związkowego Saksonia, deputowani do Landtagu, przedstawiciele świata kultury, nauki i gospodarki, środowisk akademickich, a także licznie przybyli mieszkańcy Saksonii, wśród nich przedstawiciele lokalnej Polonii, dla których spotkanie z Olgą Tokarczuk miało szczególne, emocjonalne i symboliczne znaczenie.
Po spotkaniu noblistka podpisywała egzemplarze swoich książek i uczestniczyła w entuzjastycznych rozmowach z publicznością.
Biuro Łącznikowe Wolnego Kraju Saksonii we Wrocławiu pragnie wyrazić szczególne podziękowania dla swojego byłego dyrektora, Uwe Behnischa, za jego wsparcie w organizacji i prowadzeniu wydarzenia.
